"Hòa Phát - 30 năm tôi kể" : Thép cuộn cán nóng Hòa Phát và niềm tự hào luyện kim Việt Nam

Đầu tháng 5 năm 2022, khu liên hợp Gang thép của tập đoàn Hòa Phát ở Dung Quất, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi đã cho ra những cuộn thép cán nóng HRC (Hot Roll Coil) đầu tiên do chính người Việt Nam, do doanh nghiệp tư nhân Việt Nam tự đầu tư sản xuất ra. Đây là sự kiện rất ý nghĩa, rất tự hào không chỉ với tập đoàn Hòa Phát mà còn là mốc son mới của ngành Luyện kim nước nhà. Hơn hai năm qua, nhiều triệu tấn thép cuộn cán nóng của Hòa Phát sản xuất đã thành những sản phẩm đa dạng phục vụ xã hội hàng ngày.

Trước năm 2020 tại Việt Nam, doanh nghiệp Gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh đã cho ra thị trường những cuộn thép cán nóng đầu tiên sản xuất tại Việt Nam, nhưng đó là doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI).

Ngược dòng lịch sử ngành luyện kim của nước nhà từ thời kỳ Việt Nam dân chủ cộng hòa đến nay để ta thấy niềm vui, niềm tự hào lớn lao của những người yêu mến ngành luyện kim với sự kiện sản xuất ra thép cuộn cán nóng của chính doanh nghiệp Việt Nam.

Trong những năm kháng chiến chống Pháp, chúng ta đã xây dựng lò cao nhỏ trên địa bàn xã Hải vân, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa để luyện gang cho đúc vỏ lựu đạn, chảo gang, lưỡi cày,.. phục vụ cho sản xuất và chiến đấu bấy giờ. Những ai yêu thích bài hát “Chào sông Mã anh hùng” của nhạc sĩ Xuân Giao hẳn còn nhớ đến câu “… Các anh các chị, tuổi xuân đôi mươi, cánh tay luyện thép …” là từ việc này đó. Thông tin thêm, nhạc sĩ Xuân Giao có họ và tên đầy đủ là Trương Xuân Giao, là người con của vùng đất Như Quỳnh, Văn Lâm, Hưng Yên. Nhạc sĩ Xuân Giao còn là tác giả nhiều bài hát nổi tiếng như “Cô gái mở đường”, “Em mơ gặp Bác Hồ”, “Cháu yêu bà”,…

Trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền bắc và đấu tranh giải phóng miền nam sau năm 1954, khu liên hợp Gang thép Thái Nguyên được xây dựng lên là niềm tự hào của ngành Luyện kim cách mạng Việt Nam vì đã có nhiều đóng góp to lớn cho sự nghiệp cách mạng của nước nhà. Nhưng Gang thép Thái nguyên cũng mới chỉ sản xuất ra được một số chủng loại thép hình như U, V, L, ray cỡ nhỏ, thép tròn cho xây dựng và gia công cơ khí. Còn thép cuộn cán nóng vẫn chỉ là mơ ước đối với nhiều lớp người yêu luyện kim Việt Nam mà thôi.

Là sinh viên của ngành Cán kéo và gia công kim loại bằng áp lực thuộc khoa Luyện Kim của trường đại học Bách Khoa Hà Nội, tôi đã may mắn có 2 kỳ thực tập ở nhà máy luyện cán thép Gia Sàng và nhà máy cán thép Lưu Xá (Xưởng cán 650). Ngoài 2 nhà máy cán thép, tôi đã đi đến các khu lò cao với sàn đúc gang, lò cốc, lò bằng (Lò Mác Tanh) luyện thép, xưởng vật liệu chịu lửa,.. Tôi chưa có dịp đến mỏ than Phấn Mễ, chưa vào mỏ sắt Trại Cau. Thời gian thực tập tuy không dài nhưng nhiều cái tên địa danh ở Thái Nguyên (thời chúng tôi thực tập còn gọi là tỉnh Bắc Thái) đã trở thành thân thương như Ngã ba Bắc Nam, chợ Gia Sàng, chợ Dốc Hanh, chợ Vó ngựa, đồi còi, đường tròn, nhà chuyên gia năm tầng, bãi Phúc Lợi, trường cấp 3 Gang thép,... Còn nữa là những ga Phổ Yên, Lương Sơn, Lưu Xá, ga và bến xe Đồng Quang, ga Quán Triều, cầu Gia Bẩy, thị trấn Ba Hàng, phố Cò, trường đại học Công nghiệp Bắc Thái, sông Cầu, sông Công, núi Cốc, Tân Cương, núi Voi, chùa Hang,...

Trở lại với câu chuyện Ống thép và Thép Hòa Phát. Tôi vào làm việc ở Hòa Phát đầu năm 1997, lúc đó là nhà máy Ống thép Đài Nam ở khu Cầu Chùa thuộc xã Kiêu Kỵ, huyện Gia Lâm, Hà Nội. Đầu năm 1998 nhà máy chuyển ra Như Quỳnh, huyện văn Lâm, Hưng Yên. Hàng ngày nhìn những cuộn tôn đưa vào sản xuất được nhập về của Nga, Kazactan, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Đài Loan, Thái Lan,.. tôi vẫn thầm mong ngày Việt Nam mình tự làm ra được những cuộn tôn như vậy dù tôi biết nó là rất khó cả về tài chính và kỹ thuật công nghệ. Vì tôi biết từ những năm đầu sau năm 2000 đã có lần anh Dương nói về dự định đi thăm để mua nhà máy sản xuất thép cuộn cán nóng ở Kobe, Nhật Bản. Và thật vui vào tháng 5 năm 2020 khi chính Tập đoàn Hòa Phát chúng ta đã làm được điều đó.

Về chuyện sản xuất ra thép cuộn cán nóng của Tập đoàn Hòa Phát, tôi có một kỷ niệm sâu sắc về việc này như sau.

Đó là dịp vào cuối tháng 11 năm 2003, lúc đó anh Trần Tuấn Dương đang quản lý công ty Ống thép Hòa Phát dẫn đầu một đoàn đi tìm hiểu về việc sản xuất ống thép và thép ở Trung Quốc, tôi có may mắn được đi cùng với đoàn trong đó có cô Phạm Thị Bích Ngọc, Đỗ Hải Yến,... Đoàn đã đi qua một loạt đơn vị công nghiệp và kỹ thuật của nhiều địa phương bên đó: Thành phố Quảng Châu, huyện Phật Sơn, viện nghiên cứu máy Tây An, thành phố Thiên Tân, học viện Gang và thép Bắc Kinh, thành phố Vũ Hán, Nam Ninh, Bằng Tường và về Việt Nam bằng đường bộ qua cửa khẩu Hữu Nghị, Lạng Sơn. Tiếng là đoàn của công ty Ống thép nhưng nội dung chủ yếu lại là tìm hiểu về sản xuất thép cuộn cán nguội, thép cuộn cán nóng (Hot roll coil). Tổng thời gian của chuyến đi là 5 ngày. Với việc lập kế hoạch chu đáo và sự nhiệt tình, am hiểu của anh bạn tên là Phong ở bên đó, đoàn đã đi được nhiều nơi theo mục đích của chuyến đi. Thời tiết bên đấy khi đó đã bắt đầu lạnh nhưng với chúng ta thì là rất lạnh vì khi đó đã là cuối tháng 11 rồi. Ngược lên phía bắc đã có tuyết rơi, mặt đất 2 bên đường chủ yếu một màu trắng toát. Mặt ao hồ đã bị đóng băng phẳng lì như mặt sân trượt băng, thỉnh thoảng có một vài lỗ đào của người nông dân để lấy không khí cho cá hoặc để bắt cá.

Chương trình di chuyển và làm việc của đoàn rất bận rộn, khẩn trương, dậy sớm, nghỉ muộn mọi người đều khá mệt nhất là với ông Thanh, cậu của anh Dương, một người đã nghỉ hưu là phiên dịch cho đoàn lại bị đau một bên chân nhưng tất cả vẫn vui vì đi được nhiều nơi, được đi trên nhiều loại phương tiện giao thông, được thấy và tiếp thu được nhiều điều hay cho công việc cũng như thưởng thức cảnh quan đẹp, hùng vĩ ở nhiều nơi của Trung Quốc. Đoàn đã có chút thời gian lên thăm Vạn Lý Trường Thành. Lên Vạn Lý Trường Thành chỗ khu vực dốc Hảo Hán trong mùa đông quả là thử thách không nhỏ. Trên mặt thành cao gió thổi ào ào, lạnh căm căm, dốc khá cao mà lại đọng băng tuyết rất trơn. Do chưa có kinh nghiệm, tôi chỉ đi giầy da mỏng, đế mỏng lên trên đó bị rét cóng cả chân may mà không bị ốm. Đoàn cũng đã được đến ngắm Thiên An Môn hoành tráng, được vào thăm Tử Cấm Thành lộng lẫy, vào xem và mua quà ở Bắc Kinh Bách hóa đại lầu hàng hóa rất phong phú,… Chuyến đi này đã bổ túc cho tôi nhiều điều về sản xuất ống thép, về luyện kim, về đất nước, con người của nhân dân bên đó.

Lại nói thêm một chút về việc ông cậu Thanh bị đau chân. Khi xếp hàng để vào ca bin cáp treo lên thăm Vạn Lý trường Thành, nhân viên soát vé tại đây thấy ông cậu Thanh cao tuổi lại tập tễnh chân, họ đã xin lỗi và đề nghị ông quay lại quầy để trả lại vé vì bên họ không thu phí thăm quan với những trường hợp như ông.

Sau chuyến đi đó một thời gian, anh Dương được phân công sang quản lý công ty Thép Hòa Phát và là Tổng tư lệnh mảng gang thép của tập đoàn từ đó đến nay, anh Nguyễn Mạnh Tuấn lên làm quản lý công ty Ống thép, còn tôi tiếp tục công việc của mình gắn bó với thép, kẽm, a xít, dầu, mỡ cùng máy cắt xẻ tôn, máy uốn ống, máy mạ, máy tẩy gỉ, máy cán nguội thép đến nay.

Như vậy sau chuyến đi cuối năm 2003 đó mười sáu năm rưỡi, anh Trần Tuấn Dương và Công ty Thép Hòa Phát Dung Quất đã cho ra những cuộn thép cán nóng đầu tiên của người Việt Nam với dây chuyền công nghệ hiện đại của Tập đoàn Danieli (Ý). Là cựu sinh viên Luyện kim, tôi rất vui khi mình được là thành viên nhiều năm của chính Tập đoàn đã làm được điều mong ước này của nhiều lớp người yêu ngành Luyện kim Việt Nam. Nhà máy Ống thép Hưng Yên nơi tôi làm việc đã, đang và sẽ vẫn là một khách hàng lớn của Thép Hòa Phát Dung Quất.

Trời dịu mát, nắng vàng tươi sáng của những ngày tháng tám này như đang góp cho các hoạt động kỷ niệm 30 năm ngày thành lập của Tập đoàn Hòa Phát (20.8.1992 – 20.8.2022), kỷ niệm 26 năm ngày thành lập Công ty Ống thép Hòa Phát (20.8.1996 – 20.8.2022) cùng kỷ niệm các ngày lễ lớn của đất nước trong dịp này càng thêm suôn sẻ, vui vẻ, ý nghĩa hơn.

                                                                                              Như Quỳnh, tháng 8.2022

                                                                                                      Nguyễn Đức Cơ

Giám đốc nhà máy Ống thép Hòa Phát Hưng Yên